Αλφόνσος

I

(AlfonsoAlphonso). Όνομα βασιλιάδων και ηγεμόνων των ισπανικών κρατιδίων των Αστουριών, της Λεόνε, της Γαλικίας και της Καστίλης (1-11), καθώς και του ενωμένου κράτους της Ισπανίας (12-13). Η λέξη προέρχεται από παραφθορά του τευτονικού Ιλδεφόνσο (όνομα αγίου και αρχιεπισκόπου του Τολέδο τον 7ο αι.) που σημαίνει πρόθυμος για μάχη.

1. Α. Α’ ο Καθολικός (693 – 757). Βασιλιάς των Αστουριών (739-757). Πολέμησε με επιτυχία εναντίον των Αράβων και τους εκδίωξε από τη Λεόνε και τη Γαλικία.

2. Α. Β’ ο Αγνός (759 – 842). Βασιλιάς των Αστουριών και της Λεόνε (791-842). Εγγονός του Α. Α’, απέσπασε τη Λισαβόνα από τους Άραβες και έχτισε τον ναό όπου φυλάσσεται το λείψανο του Αγίου Ιάκωβου ντε Καμποστέλα.

3. Α. Γ’ ο Μέγας (838 – 911). Βασιλιάς των Αστουριών και της Γαλικίας (866-911). Επανέκτησε τη Λεόνε και παραιτήθηκε αφήνοντας τον θρόνο στους γιους του, που μοιράστηκαν το κράτος.

4. Α. Δ’ ο Μοναχός (; – 933). Βασιλιάς των Αστουριών και της Λεόνε (924-930). Σύντομα παραιτήθηκε και κλείστηκε σε μοναστήρι, ενώ πέθανε το 933 μετά από προσπάθεια για ανακατάληψη του θρόνου.

5. Α. Ε’ ο Ευγενής (994 – 1027). Βασιλιάς των Αστουριών και της Λεόνε (999-1027). Πολέμησε γενναία εναντίον των Αράβων και πέθανε στο πεδίο της μάχης κατά την πολιορκία του Βισέο.

6. Α. ΣΤ’ ο Γενναίος (1040 – 1109). Βασιλιάς της Λεόνε από το 1065, της Καστίλης από το 1072 και της Γαλικίας από το 1073. Απέσπασε τα δύο τελευταία βασίλεια από τους αδελφούς του Σάντσο Β’ και Γκαρσία, αντίστοιχα, επανέκτησε το Τολέδο (1085) και τμήμα της Πορτογαλίας, νικήθηκε όμως από τους Άραβες στη Θαλάγα (1086). Άφησε διάδοχο την κόρη του Ουράκα, που έγινε σύζυγος του Α. Α’ της Αραγονίας.

7. Α. Ζ’ ο Καλός (1104 – 1157). Βασιλιάς της Καστίλης και της Λεόνε (1126-57). Κληρονόμησε από τη μητέρα του Ουράκα την Καστίλη και τη Λεόνε και πολέμησε γενναία τους Άραβες, ενώ πριν πεθάνει μοίρασε το κράτος του στους γιους του.

8. Α. Η’ ο Ευγενής (1155 – 1224). Βασιλιάς της Καστίλης (1158-1224), συνένωσε τα χριστιανικά κράτη εναντίον των Αράβων, τους οποίους νίκησε κοντά στο Λας Νάβας ντε Toλόσα (1218).

9. Α. Θ’ (1166 – 1230). Βασιλιάς της Λεόνε και της Γαλικίας (1188-1230). Συγκαταλέγεται μεταξύ των βασιλιάδων της Καστίλης, παρότι δεν βασίλευσε εκεί, εξαιτίας του γάμου του με την Μπερενγκουέλα της Καστίλης, κόρη του Α. H’. Ίδρυσε το πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα και συγκάλεσε τα πρώτα κορτές (κοινοβούλια).

10. Α. Ι’ ο Σοφός (1221 – 1284). Βασιλιάς της Καστίλης και της Λεόνε (1252-84). Πολέμησε εναντίον των Αράβων και της Αραγονίας, εξελέγη βασιλιάς της Γερμανίας και επεδίωξε να γίνει αυτοκράτορας, χωρίς όμως να το πετύχει εξαιτίας της άρνησης του πάπα. Αντιμετώπισε εξέγερση του γιου του Σάντσο, που είχε ζητήσει τη βοήθεια του σουλτάνου του Μαρόκου. Προστάτης των γραμμάτων και των επιστημών, λάμπρυνε τη βασιλεία του με μεγάλα έργα. Διηύθυνε ο ίδιος προσωπικά τη σύνταξη διαφόρων έργων: Τα επτά μέρη (Siete Partidas), νομικό έργο εμπνευσμένο από το ρωμαϊκό δίκαιο, που ρύθμιζε διάφορες πλευρές της μεσαιωνικής κοινωνίας· Το γενικό χρονικό (Primera Cronica General), μια μεγάλη γενική ιστορία, με παρουσίαση του κόσμου από τη δημιουργία του έως την Καινή Διαθήκη, με πηγές την Αγία Γραφή και μια σειρά από Λατίνους και μεσαιωνικούς συγγραφείς· βιβλία γνώσης της αστρονομίας, στα οποία ακολουθεί τη διδασκαλία του Πτολεμαίου και περιέχει κατάλογο των αστέρων, τα αποκαλούμενα αλφόνσεια βιβλία των οργάνων για την κατασκευή και χρήση αστρονομικών οργάνων, καθώς και τους Αλφόνσιους Πίνακες (Tαbulas Alfonsinas), με μια μελέτη του ημερολογίου και πραγματεία περί αστρονομίας. Με τη βοήθεια του Α., ξεχωριστή ακμή γνώρισε η σχολή μεταφραστών του Τολέδο (Escuela de Traductores de Toledo), που έδωσε μεταφράσεις πολλών έργων, κυρίως από τα αραβικά. Ο φωτισμένος αυτός βασιλιάς καλλιέργησε επίσης και τον ποιητικό λόγο: τα Άσματα (Cantigas), μια συλλογή 420 ποιητικών συνθέσεων, περιέχουν καθαρά λυρικά ποιήματα (Cantigas Profanas) και άλλα που αφηγούνται θαύματα της Παναγίας (Cantigas de Santa Maria)· τα τελευταία αυτά ενέπνευσαν μεταγενέστερους ποιητές, όπως o Λόπε ντε Βέγκα, o Βέλεθ ντε Γκουεβάρα και ο Θορίγια. Η σύγχρονη κριτική αρνείται όμως την πατρότητα πολλών έργων σε καστιλιάνικη διάλεκτο, τα οποία οι σύγχρονοί του απέδιδαν στον ίδιο τον Α.

11. Α. ΙΑ’ ο Εκδικητής (1311 – 1350). Βασιλιάς της Καστίλης και της Λεόνε (1312-50). Αν και αρχικά έχασε το Γιβραλτάρ από τους Μαροκινούς (1333), στη συνέχεια αναδιοργάνωσε το κράτος και νίκησε τους Άραβες στο Σαλάδο (1340) και στο Ρίο Παλμόνες (1343).

12. Α. ΙΒ’ (1857 – 1885). Βασιλιάς της Ισπανίας (1874-85). Γιος της Ισαβέλλας Β’, αφού πρώτα ακολούθησε τη μητέρα του στην εξορία, ανέβηκε στον θρόνο το 1874 έπειτα από το πραξικόπημα του στρατηγού Μαρτίνεθ ντε Κάμπος και έθεσε τέρμα στον πόλεμο των Καρλιστών. Πέθανε από επιδημία χολέρας.

13. Α. ΙΓ’ (1886 – 1941). Γιος του Α. ΙΒ’, βασιλιάς της Ισπανίας (1902-31). Μετά την περίοδο αντιβασιλείας της μητέρας του Μαρίας-Χριστίνας, ανακηρύχθηκε βασιλιάς το 1902. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του έγινε η Διάσκεψη της Αλχεθίρας για την επίλυση του ζητήματος του Μαρόκου, στο δυτικό τμήμα του οποίου η Ισπανία εγκατέστησε προτεκτοράτο το 1912. Το 1923 ευνόησε το πραξικόπημα και τη δικτατορία του στρατηγού Πρίμο ντε Ριβέρα· το 1931, μετά τον θρίαμβο των δημοκρατικών στις δημοτικές εκλογές, έφυγε αυτοεξόριστος στο εξωτερικό. Πέθανε στη Ρώμη το 1941.

Ο βασιλιάς της Καστίλης και της Λεόνε Αλφόνσος ΙΑ’ (μικρογραφία 11ου αι.).

Ο Αλφόνσος ΙΓ’, βασιλιάς της Ισπανίας (1902-31).

II

Όνομα πέντε βασιλιάδων της Αραγονίας.

1. Α. Α’ ο Μαχητής (1074 – 1134). Βασίλεψε από το 1104 έως τον θάνατό του. Ο γάμος του με τη βασίλισσα της Καστίλης Ουράκα (1109), αντί να φέρει ειρήνη, στάθηκε αιτία εμφυλίων πολέμων και διαλύθηκε με την επέμβαση του επισκόπου του Σαντιάγο. Μάλιστα ο ίδιος σκοτώθηκε σε μάχη εναντίον του θετού γιου του, Αλφόνσου Ζ’ της Καστίλης.

2. Α. Β’ (1152 – 1196). Ανέβηκε στον θρόνο το 1162 και το 1166 κληρονόμησε και την Προβηγκία. Υπήρξε ποιητής και προστάτης των τροβαδούρων.

3. Α. Γ’ ο Φιλάνθρωπος (1265 – 1291). Βασίλεψε από το 1285. Κατέκτησε τη Μινόρκα (1286) και βοήθησε τον αδελφό του Ιάκωβο να κατακτήσει τη Σικελία.

4. Α. Δ’ ο Αγαθός (1299 – 1336). Ανέβηκε στον θρόνο το 1327. Πριν γίνει βασιλιάς, είχε κυριεύσει τη Σαρδηνία (1323-24) συμμαχώντας στην Ιταλία με το κόμμα των Γουέλφων.

5. Α. Ε’ ο Μεγαλόψυχος (1396 – 1458). Βασιλιάς της Αραγονίας, της Βαλένθια, της Σαρδηνίας και της Σικελίας από το 1416 και, από το 1443 της Νάπολης με το όνομα Α. Α’ της Νάπολης. Αφοσιώθηκε στη διακυβέρνηση της Ιταλίας, προστάτευσε τις τέχνες και τα γράμματα.

III

Όνομα έξι βασιλιάδων της Πορτογαλίας.

1. Α. Α’ ο Κατακτητής (1109 – 1185). Γιος του Ερρίκου της Βουργουνδίας και της Τερέζας της Καστίλης, έγινε βασιλιάς μετά τη νίκη του εναντίον των Αράβων στην Ουρίκε (1139). Κατέλαβε τη Λισαβόνα (1147) και υπήρξε o ιδρυτής της πορτογαλικής μοναρχίας.

2. Α. Β’ ο Παχύς (1185 – 1223). Ανέβηκε στον θρόνο το 1211, αλλά οι συνεχείς διαμάχες του με τα αδέλφια του και την εκκλησία οδήγησαν στον αφορισμό του από τον πάπα Ονώριο Γ’, με αφορμή την επιβολή φόρων στην εκκλησιαστική περιουσία.

3. Α. Γ’ (1210 – 1279). Γιος του Α. Β’, όταν παντρεύτηκε την κόμισσα της Βουλώνης, έλαβε το προσωνύμιο Α. της Βουλώνης. Μετά τον θάνατο του αδελφού του Σάντσο, ανέβηκε στον θρόνο (1248). Όρισε πρώτος πρωτεύουσα του κράτους τη Λισαβόνα και προχώρησε σε οικονομικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις.

4. Α. Δ’ ο Γενναίος (1291 – 1357). Στην αρχή εχθρός, ύστερα σύμμαχος του Α. ΙΑ’ της Καστίλης, συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στη νίκη του Σαλάδο (1340) εναντίον των Αράβων. Έμεινε όμως στην ιστορία για τον φόνο της συζύγου του γιου του το 1355, που οδήγησε σε σύγκρουση με τον γιο του και κληρονόμο του θρόνου, η οποία πάντως διευθετήθηκε λίγο πριν από τον θάνατό του.

5. Α. Ε’ ο Αφρικανός (1432 – 1481). Έγινε βασιλιάς σε ηλικία έξι ετών (1438), αλλά ουσιαστικά ανέλαβε τα καθήκοντά του το 1449, αφού πρώτα εξόντωσε τον θείο του Ντομ Πέντρο που είχε αναλάβει την επιμέλειά του μέχρι να ενηλικιωθεί (η σύγκρουσή τους οδήγησε σε εμφύλιο πόλεμο). Οφείλει το προσωνύμιό του στις επιχειρήσεις που ανέλαβε στην Αφρική εναντίον των Αράβων, κυριεύοντας την Ταγγέρη (1471) και άλλες μαροκινές πόλεις. Δεν ήταν όμως εξίσου επιτυχείς οι μάχες του εναντίον του Φερδινάνδου του Καθολικού, διεκδικώντας από τη σύζυγό του Ισαβέλλα το βασίλειο της Καστίλης. Τέλος, ο ίδιος οργάνωσε αποστολές που οδήγησαν στην ανακάλυψη της Γουινέας και των νησιών του Πράσινου Ακρωτηρίου.

6. Α. ΣΤ’ (1643 – 1683). Ανέβηκε στον θρόνο το 1656, έχοντας ελαφριά παράλυση και πνευματική υστέρηση. Όμως, χάρη στις νίκες του αδελφού του Πέτρου B’ και τη βοήθεια της Αγγλίας, ανάγκασε την Ισπανία να αναγνωρίσει οριστικά την ανεξαρτησία της Πορτογαλίας (1668).

IV

Όνομα ενός βασιλιά της Σικελίας και τεσσάρων Ιταλών δουκών.

1. Α. B’ (1448 – 1495). Βασιλιάς της Νάπολης της Ιταλίας (1494-95), γιος του Φερδινάνδου Α’ και εγγονός του Αλφόνσου Α’, βασιλιά της Αραγονίας. Διαδέχτηκε τον πατέρα του λίγο πριν από την εισβολή των Γάλλων στην Ιταλία (1494), μπροστά όμως στον κίνδυνο και λόγω της χαμηλής δημοτικότητάς του, παραιτήθηκε υπέρ του γιου του και αποσύρθηκε σε μοναστήρι της Σικελίας, όπου και πέθανε.

2. Α. Α’ (1476 – 1534). Δούκας της Φεράρα, της Μοντένα και του Ρέτζιο από το 1505. Κυβέρνησε επιδέξια, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά τη Βενετία και την παπική πολιτική. Με τον γάμο του με τη Λουκρητία Βοργία απέκτησε το δουκάτο της Φεράρα. Υπήρξε προστάτης των τεχνών και των γραμμάτων· στην αυλή του έζησε ο Αριόστο.

3. Α. Β’ (1553 – 1597). Από το 1559 δούκας της Μοντένα, της Φεράρα και του Ρέτζιο. Υπήρξε υπέροχος μαικήνας· στην αυλή του έζησε o Τορκουάτο Τάσο.

4. Α. Γ’ (1591 – 1644). Δούκας της Μοντένα από το 1628. Το 1629 παραιτήθηκε υπέρ του γιου του Φραγκίσκου.

5. Α. Δ’ (1634 – 1662). Δούκας της Μοντένα και του Ρέτζιο από το 1658, προστάτευσε τις τέχνες και ίδρυσε την Γκαλερία Εστένσε.

Ο Αλφόνσος, δούκας της Φεράρα, της Μοντένα και του Ρέτζιο (1559-97).

Ο Αλφόνσος Γ’, δούκας της Μοντένα (1628-29).

Ο Αλφόνσος Δ’, δούκας της Μοντένα και του Ρέτζιο (1658-62).

V

Όνομα δύο δουκών της Τουλούζ.

1. Α., κόμης της Τουλούζ (1103 – 1148). Γιος του κόμη Ραϋμόνδου Δ’, γνωστός και με το όνομα Ιορδάνης. Έλαβε μέρος στην εκστρατεία των σταυροφόρων του 1147, δεν πρόλαβε όμως να πολεμήσει γιατί δηλητηριάστηκε στην Καισάρεια.

2. Α., κόμης του Πουατιέ και της Τουλούζ. Τέταρτος γιος του Λουδοβίκου H’, αδελφός του Αγίου Λουδοβίκου και σύζυγος της Ιωάννας, θυγατέρας του Ραϋμόνδου Z’. Έγραψε τον Αλφονσινό χάρτη, κώδικα δημοσίου δικαίου στην Οβέρνη κατά τον Μεσαίωνα.

VI

Όνομα δύο Ισπανών επισκόπων.

1. Α., αρχιεπίσκοπος Σεβίλης (14o αι.). Καταγόταν από μεγάλη οικογένεια του Τολέδο και κατατάχθηκε στο τάγμα των Αυγουστίνων. Βοήθησε τον καρδινάλιο Άλμορνοζ στην επίλυση διαφόρων ζητημάτων του παπικού κράτους και σε αναγνώριση των υπηρεσιών του ονομάστηκε αρχιεπίσκοπος Σεβίλης από τον πάπα Ιννοκέντιο ΣΤ’.

2. A., επίσκοπος του Μπούργκος (1396 – 1456). Ο πατέρας του ήταν Εβραίος ραβίνος που είχε εκχριστιανιστεί και ονομαστεί επίσκοπος στην ίδια πόλη. Ο A. τον διαδέχτηκε ενώ βρισκόταν στη σύνοδο της Βασιλείας, όπου συμμετείχε ως αντιπρόσωπος της Ισπανίας. Έλαβε μέρος σε διάφορες θρησκευτικές και πολιτικές αποστολές και έγραψε πολλά έργα με θρησκευτικό, ιστορικό και πολιτικό περιεχόμενο, ανάμεσα στα οποία μεταφράσεις του Σενέκα και των Ηθικών του Αριστοτέλη στα ισπανικά και μια επιτομή των βασιλιάδων της Ισπανίας.

VII

(Αστρον.). Μεγάλη πεδιάδα της Σελήνης στο ΝΑ τέταρτό της, στα Ν του κρατήρα Αρτσαχάλ. Έχει διάμετρο περίπου 104 χλμ. και περιβάλλεται από τείχος μεταβλητού ύψους, που κυμαίνεται από 2-3 χλμ. και πλάτους στη βάση 20 χλμ. Στην επιφάνεια της πεδιάδας διακρίνονται ρωγμές και σκιερές περιοχές, μάλλον ηφαιστειακής προέλευσης. Ο Ρώσος αστρονόμος Κοζίρεβ, σε παρατηρήσεις που έκανε για να εξακριβώσει τη σύσταση του εδάφους της Σελήνης, στις 2-3 Νοεμβρίου του 1958, στην περιοχή του κεντρικού τμήματος του κρατήρα Α., διαπίστωσε ορισμένες φασματοσκοπικές μεταβολές και πιθανότερα ομίχλη ή νέφος από διάπυρα αέρια, που υποδηλώνουν την ύπαρξη ηφαιστείων. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του, η έκρηξη άρχισε με εκτόξευση ερυθρού χρώματος και συνεχίστηκε με έκλυση αερίων (κυρίως υδρογονανθράκων) για μερικές ώρες. Ο Κοζίρεβ διατύπωσε την άποψη ότι υπάρχει ηφαιστειακή δράση, διαφορετική όμως από τη γήινη, ενώ άλλοι επιστήμονες πρότειναν ως ερμηνεία του φαινομένου ότι διαφεύγουν έγκλειστα αέρια από το εξωτερικό της Σελήνης.